ძვლის ავთვისებიანი სიმსივნეები

განასხვავებენ ძვლოვანი ქსოვილიდან განვითარებულ (ოსტეოგენური სარკომა, პაროსტალური სარკომა, ქონდროსარკომა, ავთვისებიანი გიგანტურუჯრედოვანი სიმსივნე) და არაძვლოვანი წარმოშობის (იუნგის სარკომა, ფიბროსარკომა, ქონდრომა, ანგიოსარკომა, ადამანტიომა) სიმსივნეებს.

ოსტეოგენური სარკომა ვითარდება ძვლის ზრდის პერიოდში, 15 წლამდე ასაკში, იშვიათად გვხვდება მოგვიანებითაც. გამოყოფენ ოსტეობლასტურ, ქონდრობლასტურ და ფიბრობლასტურ სარკომას. დაავადება ხასიათდება კლინიკური სიმპტომების სწრაფი განვითარებით: ტკივილი, მოძრაობის გაძნელება, ანემია. დამახასიათებელი ლაბორატორიული ნიშანია ტუტე ფოსფატაზის მომატება; რენტგენოგრაფიით ვლინდება გრძელი ლულოვანი ძვლების მეტაფიზისა და მენჯის ძვლების (შემთხვევათა 97%) დაზიანება, იშვიათად სიმსივნე ლოკალიზდება სხვა ნაწილებში. ავადმყოფების დაახლოებით 5%-ში ოსტეოგენურ სარკომას წინ უსწრებენ სიმსივნის წინამორბედი დაავადებები (პეჯეტის დაავადება, ოსტეომიელიტი და სხვ.).

დიაგნოზის დადგენა ხდება ძვლის რენტგენოგრაფიითა და სიმსივნის ბიოფსიით. ოსტეოგენური სარკომა ხასიათდება ფილტვებში მეტასტაზების განვითარებისადმი მიდრეკილებით (შემთხვევათა 70-90%), მეტასტაზები განსაკუთრებით სწრაფად ვითარდებიან დიაგნოზის დადგენის პირველივე  წლის განმავლობაში. მეტასტაზების ადრეულ გამოვლინებას ხელს უწყობს ფილტვების რენტგენოგრაფია და კომპიუტერული ტომოგრაფია. დაავადების ადრეული დიაგნოზი ამცირებს ოპერაციის მოცულობასა და დამატებითი ქიმიოთერაპიის დროს უზრუნველყოფს განკურნების საკმაოდ მაღალ შანსს.

მკურნალობას ატარებენ სპეციალიზირებულ ცენტრებში. ოსტეოგენური სარკომის დროს, ფილტვებში მეტასტაზების გარეშე, სიმსივნის ზომებისა და ლოკალიზაციის მიხედვით ატარებენ კიდურის ამპუტაციას ან ძვლის რეზექციას, ხოლო სიმსივნის მენჯის ძვლებში ან ხერხემალში მდებარეობის შემთხვევაში მიმართავენ სხივურ თერაპიას. ოპერაციული მკურნალობით ავადმყოფთა დაახლოებით 20% აღინიშნება განკურნება. ძირითად პრობლემას წარმოადგენს ფილტვებში მეტასტაზების განვითარება. ამიტომ ოპერაციისშემდგომი ქიმიოთერაპია ოსტეოგენური სარკომის კომპლექსური მკურნალობის აუცილებელი კომპონენტია, ამასთან სიცოცხლის 5-წლიანი გახანგრძლივება მიიღწევა 70%-ში. თუკი დიაგნოზის დადგენისას ფილტვებში მეტასტაზები უკვე განვითარებულია, რიგ შემთხვევებში მათ ამოკვეთავენ ქიმიოთერაპიის დაწყებამდე. ამგვარი მიდგომა საგრძნობლად ზრდის ქიმიოთერაპიის ეფექტურობას. ოსტეოგენური სარკომის მკურნალობის მნიშვნელოვანი პრინციპია ოპერაციამდე რეგიონალური ან სისტემური ქიმიოთერაპიის გამოყენება, სიმსივნის ზომების, ასევე ოპერაციის დროს დამატებითი დისემინაციის რისკის შემცირებისა და მეტასტაზებზე ციტოსტატიკური ზემოქმედების მიზნით.

პაროსტალური სარკომა ხასიათდება ნელი ზრდით, მეტასტაზები იშვიათად ვითარდება. ავადდებიან 30-40 წლის ასაკში. ხშირად ზიანდება ბარძაყის დისტალური მეტაფიზი. ოპერაციის შემდეგ გამოჯანმრთელება აღინიშნება ავადმყოფთა 70-80%-ში. ოპერაციის არასაკმაო რადიკალიზმის შემთხვევაში შესაძლოა დაავადების რეციდივი.

ქონდროსარკომა ვითარდება 30-50 წლის ასაკში მენჯის ძვლებში, ბარძაყის პროქსიმალურ ნაწილში, ნეკნებში, მხრის ძვალში. სიმსივნე იზრდება ნელა და აღწევს დიდ ზომებს. ამასთან ტკივილი ყოველთვის არ აღინიშნება, ისევე, როგორც მოძრაობის შეზღუდვა. ფილტვებში მეტასტაზები ვითარდება დაავადების გვიან ეტაპებზე. დამახასიათებელია რეციდივები. რადიკალური ოპერაციის შემდეგ გამოჯანმრთელება აღინიშნება ავადმყოფთა 50%-ში.

ავთვისებიანი გიგანტურუჯრედოვანი სიმსივნე ვითარდება კეთილთვისებიანი სიმსივნეებიდან (10-20%). ზიანდება გრძელი ლულოვანი ძვლების ეპიფიზები. ქირურგიული მკურნალობა მაღალეფექტურია. ფილტვებში მეტასტაზები იშვიათად წარმოიქმნება, ამასთან შესაძლოა გამოყენებულ იქნას ქირურგიული მეთოდი. სიმსივნის გავის ძვალში და მენჯის ძვლებში ლოკალიზაციის დროს ატარებენ სხივურ თერაპიას, განკურნება ამ დროს იშვიათია.

იუნგის სარკომა ჩონჩხის ავთვისებიანი სიმსივნეების დაახლოებით 15-20% შეადგენს. ვითარდება 25 წლამდე ასაკში; ზიანდება უპირატესად გრძელი ლულოვანი ძვლების დიაფიზები და მეტასტაზებს იძლევა სხვა ძვლებსა და ფილტვებში. დაავადების დროს მკვეთრადაა გამოხატული კლინიკური სიმპტომები: მწვავე ტკივილი, ცხელება, წონაში კლება, ლეიკოციტოზი, ანემია. რენტგენოგრამაზე ჩანს ლიტიური დესტრუქცია და რეაქტიული ძვალწარმოქმნა. პირველადი სიმსივნის მკურნალობაში ძირითადი მიშვნელობა ენიჭება სხივურ თერაპიას; ოპერაციას მიმართავენ სხივური თერაპიის უკუჩვენების, მისი არასაკმარისი ეფექტურობისა და რეციდივის შემთხვევაში. ამასთან, სხივური თერაპია ოპერაციასთან კომბინაციაში, და მით უმეტეს მის გარეშე, კურნავს ავადმყოფთა მხოლოდ 20%, ვინაიდან ძირითად პრობლემას წარმოადგენს მეტასტაზების განვითარება. ამიტომ მკურნალობაში ყოველთვის ჩართული უნდა იყოს ქიომიოთერაპია, რაც ზრდის ავადმყოფთა სიცოცხლის ხანგრძლივობას  დაახლოებით 70%-ით.   ფილტვებში მეტასტაზების დროს დამატებით შესაძლებელია გამოყენებული იქნას სხივური თერაპია.

ფიბროსარკომა წარმოადგენს ძვლის სარკომის იშვიათ ვარიანტს. ოპერაციის შემდეგ სიცოცხლის 5 წლიანი გახანგრძლივება აღინიშნება 15-40%-ში. ქონდრომა წარმოადგენს ემბრიონული წარმოშობის ძვლის სარკომას. ვითარდება 40-60 წლის ასაკში, ძირითადად ხერხემლის ბოლო ნაწილებში. იზრდება ნელა, აწვება ნერვულ ფესვებსა და ზურგის ტვინს. მეტასტაზირდება იშვიათად და გვიან. ოპერაციის შემდეგ შესაძლოა სიმსივნის რეციდივი. ადამანტიომა ვლინდება ჩვეულებრივ წვივის დიდ ძვალში (90%), ხშირად 30 წლის ზემოთ; იზრდება ნელა. ოპერაციის შედეგად ხშირია ავადმყოფთა განკურნება. აუცილებელია პირველადი ავთვისებიანი ძვლოვანი სიმსივნეების დიფერენცირება კეთილთვისებიანი სიმსივნეებისაგან (ოსტეოდისტეომა, გიგანტურუჯრედოვანი სიმსივნე, ოსტეომა, ქონდრობლასტომა, ჰემანგიომა და სხვ.), არასიმსივნური პროცესებისაგან (ჰიპერპარათირეოიდიზმი, პეჯეტის დაავადება, ფიბროზული დისპლაზია, ჰისტიოციტოზი და სხვ.), სხვა სიმსივნეების მეტასტაზებისაგან.  დიაგნოსტიკაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება ძვლის რენტგენოგრამის დაწვრილებითი ანალიზსა და ბიოფსიას.

სიმსივნური დაავადებები

ლიტერატურა, წყაროები, გაფრთხილება

  • გაფრთხილება
  • დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით.
  • დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.

ლალი დათეშიძე, არჩილ შენგელია. სამედიცინო ენციკლოპედიური განმარტებითი ლექსიკონი

ძვლის ავთვისებიანი სიმსივნეები – ძვლის პირველად ავთვისებიან სიმსივნეებს შორის გამოყოფენ ძვლოვანი ქსოვილისა (ოსტეოგენური სარკომა, პაროსტალური სარკომა, ქონდროსარკომა, ავთვისებიანი გიგანტურუჯრედოვანი სიმსივნე) და არაძვლოვანი წარმოშობის (იუნგის სარკომა, ფიბროსარკომა, ქონდრომა, ანგიოსარკომა, ადამანტიომა) სიმსივნეებს. ოსტეოგენური სარკომა ვითარდება ძვლის ზრდის პერიოდში, 15 წლამდე ასაკში, იშვიათად შედარებით გვიან ასაკში. გამოყოფენ ოსტეობლასტურ, ქონდრობლასტურ და ფიბრობლასტურ სარკომას. დამახასიათებელია კლინიკური სიმპტომების სწრაფი განვითარება: ტკივილი, მოძრაობის გაძნელება, ანემია. დამახასიათებელი ლაბორატორიული ნიშანია ტუტე ფოსფატაზის მომატება; რენტგენოგრაფიით ვლინდება გრძელი ლულოვანი ძვლების მეტაფიზის  და მენჯის ძვლების (შემთხვევათა 97%) დაზიანება, იშვიათად სიმსივნე ლოკალიზდება სხვა ნაწილებში. სიმსივნის წინამორბედი დაავადებები (პეჯეტის დაავადება, ოსტეომიელიტი და სხვ.) წინ უსწრებს ოსტეოგენურ სარკომას დაახლოებით 5% ავადმყოფებში. ოსტეოგენური სარკომის დიაგნოზი დგინდება ძვლის რენტგენოგრაფიით, რაც აუცილებელია დამტკიცდეს სიმსივნის ბიოფსიით. ოსტეოგენურ სარკომას გააჩნია მნიშვნელოვანი მიდრეკილება ფილტვებში მეტასტაზირებისაკენ (შემთხვევათა 70 – 90%), მეტასტაზები განსაკუთრებით სწრაფად ვითარდებიან დიაგნოზის დადგენის პირველი წლის განმავლობაში. მეტასტაზების ადრეულ გამოვლინებას ხელს უწყობს ფილტვების რენტგენოგრაფია და კომპიუტერული ტომოგრაფია. დაავადების ადრეული დიაგნოზი ამცირებს ოპერაციის მოცულობას და დამატებითი ქიმიოთერაპიის დროს უზრუნველყოფს განკურნების მაღალ შანსს.