ქრონიკული ბრონქიტი chronic bronchitis
ბრონქიტი ქრონიკული (chronic bronchitis)
ბრონქების დიფუზური პროგრესირებადი დაავადება, რომელიც დაკავშირებული არ არის ფილტვების ლოკალურ ან გენერალიზებულ დაზიანებასთან და ვლინდება ხველით.
პროცესის ქრონიკულ მიმდინარეობაზე ლაპარაკობენ მაშინ, როდესაც ხველა გრძელდება წელიწადში არანაკლებ 3 თვისა, ორი წლის განმავლობაში ზედიზედ. ქრონიკული ბრონქიტი წარმოადგენს ყველაზე გავრცელებულ ფილტვების არასპეციფიკურ ქრონიკულ დაავადებას, რომელსაც აქვს ტენდენცია გაუმჯობესებისაკენ.
ბრონქიტი ქრონიკული – ეტიოლოგია, პათოგენეზი
დაავადება დაკავშირებულია სხვადასხვა მავნე ფაქტორთან (მოწევა, დაბინძურებული ჰაერის ჩასუნთქვა) ბრონქების ხანგრძლივ გაღიზიანებასთან, ასევე მორეციდივე რესპირატორულ ინფექციასთან, იშვიათად ვითარდება მუკოვისციდოზის, ალფა(ერთი) ანტიტრიპსინულ უკმარისობასთან.
წინასწარგანმწყობი ფაქტორებია: ფილტვების ქრონიკული ანთებითი და ჩირქოვანი პროცესები, ინფექციის ქრონიკული კერები სასუნთქ გზებში, ორგანიზმის რეაქტიულობის დაქვეითება, მემკვიდრეობითი ფაქტორები. ძირითად პათოგენეტიკურ მექანიზმებს მიეკუთვნება ბრონქული ჯირკვლების ჰიპერტროფია და ჰიპერფუნქცია, ლორწოს გაძლიერებული სეკრეციით, სეროზული სეკრეციის შედარებითი შემცირებით, სეკრეციის შემადგენლობის ცვლილებით – მასში მჟავე მუკოპოლისაქარიდების მნიშვნელოვანი მომატებით, რაც ზრდის ნახველის წებოვნებას. ასეთ პირობებში წამწამოვანი ეპითელიუმი ვეღარ უზრუნველყოფს ბრონქიალური ხის დაცლას და სეკრეტის მთლიანი შრის განახლებას (ბრონქების დაცლა ხდება მხოლოდ ხველის დროს). ხანგრძლივი ჰიპერფუნქცია იწვევს ბრონქების მუკოცილიარული აპარატის გამოფიტვას, ეპითელის დისტროფიასა და ატროფიას. ბრონქების სადრენაჟო ფუნქციის დარღვევა ხელს უწყობს ბრონქოგენური ინფექციის წარმოშობას, რომლის აქტიურობა და რეციდივები მნიშვნელოვანი ხარისხით დამოკიდებულია ბრონქების ადგილობრივ იმუნიტეტზე და მეორადი იმუნოლოგიური უკმარისობის განვითარებაზე. დაავადების მძიმე გამოვლინებაა ბრონქული ობსტრუქციის განვითარება ლორწოვანი ჯირკვლების ეპითელიუმის ჰიპერპლაზიის გამო, ბრონქული კედლის შეშუპებითა და ანთებითი ინფილტრაციით, კედლის ფიბროზული ცვლილებებით, ბრონქების სკლეროზირებასთან და ობლირტერაციასთან ერთად, ჭარბი წებვადი ბრონქული სეკრეტით ბრონქის ობტურაციით, ბრონქოსპაზმითა და ტრაქეის და ბრონქების კედლის ექსპირატორული კოლაფსით. წვრილი ბრონქების ობტურაცია იწვევს ალვეოლების გაწელვას ამოსუნთქვის დროს და ალვეოლური კედლების ელასტიკური სტრუქტურების დარღვევას, ასევე ჰიპოვენტილაციური და არავენტილაციური ზონების გაჩენას, რომლებიც ფუნქციონირებენ როგორც არტერიოვენური შუნტი; იმასთან დაკავშირებით, რომ მათი გავლით სისხლი ვერ ოქსიგენირდება, წარმოიქმნება არტერიული ჰიპოქსემია. ალვეოლარული ჰიპოქსიის საპასუხოდ ვითარდება ფილტვის არტერიოლების სპაზმი საერთო ფილტვისმიერი და ფილტვ-არტერიული წინააღმდეგობის ზრდით; წარმოიქმნება პრეკაპილარული ფილტვისმიერი ჰიპერტენზია. ქრონიკული ჰიპოქსემია იწვევს პოლიციტემიასა და სისხლის წებვადობის მომატებას, მიმდინარეობს მეტაბოლური აციდოზით, რომელიც კიდევ უფრო აძლიერებს ვაზოკონსტრიქციას სისხლის მიმოქცევის მცირე წრეში. ანთებითი ინფილტრაცია მსხვილ ბრონქებში ზედაპირულია; საშუალო და წვრილ ბრონქებში, ასევე ბრონქიოლებში შესაძლოა იყოს ღრმა ეროზიის განვითარებით, დაწყლულებითა და მეზი – და პანბრონქიტის ფორმირებით. რემისიის ფაზა ხასათდება ანთების შემცირებით, ექსუდაციის მნიშვნელოვანი შემცირებით, შემაერთებელი ქსოვილისა და ეპითელიუმის პროლიფერაციით, განსაკუთრებით ლორწოვანი გარსის დაწყლულებისას. ბრონქების ქრონიკული ანთებითი პროცესის შედეგია ბრონქული კედლის სკლეროზი, პერიბრონქული სკლეროზი, ჯირკვლების, კუნთების, ელასტიური ბოჭკოების, ხრტილების ატროფია. შესაძლოა მოხდეს ბრონქის სანათურის სტენოზი ან მისი გაფართოება ბრონქოექტაზების წარმოქმნით.
ბრონქიტი ქრონიკული – სიმპტომები, მიმდინარეობა
ვითარდება თანდათანობით. პირველი სიმპტომია ხველა დილაობით ლორწოვანი ნახველის გამოყოფით. თანდათანობით ხველა ვითარდება დღისითაც და ღამითაც, ძლიერდება ცივ ამინდში, წლების განმავლობაში ხდება მუდმივი. ნახველის რაოდენობა მატულობს, ხდება ლორწოვან-ჩირქოვანი ან ჩირქოვანი; წარმოიქმნება პროგრესირებადი ქოშინი. გამოყოფენ ქრონიკული ბრონქიტის 4 ფორმას: მარტივი, გაურთულებელი ფორმის დროს ბრონქიტი მიმდინარეობს ლორწოვანი ნახველის გამოყოფით ბრონქული ობსტრუქციის გარეშე. ჩირქოვანი ბრონქიტის დროს მუდმივად ან პერიოდულად გამოიყოფა ჩირქოვანი ნახველი, მაგრამ ბრონქული ობსტრუქცია გამოხატული არ არის. ობსტრუქციული ქრონიკული ბრონქიტი ხასიათდება მყარი ობსტრუქციული დარღვევებით; ჩირქოვან-ობსტრუქციული ბრონქიტი მიმდინარეობს ჩირქოვანი ნახველის გამოყოფით და ვენტილაციის ობსტრუქციული დარღვევებით. გამწვავების ფაზაში ქრონიკული ბრონქიტის ნებისმიერი ფორმის დროს შესაძლოა განვითარდეს ბრონქოსპასტიკური სინდრომი. დამახასიათებელია ხშირი გამწვავებები, განსაკუთრებით ცივი და ნესტიანი ამინდის დროს: ძლიერდება ხველა და ქოშინი, მატულობს ნახველის რაოდენობა, აღინიშნება საერთო სისუსტე, ოფლი ღამით, სწრაფი დაღლა. სხეულის ტემპერატურა ნორმალური ან სუბფებრილურია, შესაძლოა მოისმინებოდეს მკვრივი სუნთქვა და მშრალი ხიხინები ფილტვების მთელს ზედაპირზე. ლეიკოციტური ფორმულა და ედსი ხშირად ნორმალურია, შესაძლოა უმნიშვნელო ლეიკოციტიზი. მხოლოდ ჩირქოვანი ბრონქიტების გამწვავებების დროს უმნიშვნელოდ იცვლება ანთების ბიოქიმიური მაჩვენებლები (!-რეაქტიული ცილა, სიალის მჟავები, ფიბრინოგენი და სხვ.). ქრონიკული ბრონქიტის აქტიურობის დიაგნოსტიკაში შედარებით დიდი მნიშვნელობა აქვს ნახველის გამოკვლევას: მაკროსკოპული, ციტოლოგიური, ბიოქიმიური. მაგალითად, გამოხატული გამწვავების დროს ვლინდება ნახველის ჩირქოვანი ხასიათი, უპირატესად ნეიტროფილური ლეიკოციტები, მჟავე მუკოპოლისაქარიდები და დნმ ბოჭკოების შემცველობის მომატება, რომლებიც აძლიერებენ ნახველის წებვადობას, ლიზოციმის შემცველობის დაქვეითება და ა. შ. ქრონიკული ბრონქიტის გამწვავება მიმდინარეობს სუნთქვის ფუნქციის მზარდი დარღვევებით, ხოლო ფილტვისმიერი ჰიპერტენზიის დროს-სისხლის მიმოქცევის დარღვევებით. ქრონიკული ბრონქიტის გამოცნობაში მნიშვნელოვან დახმარებას გვიწევს ბრონქოსკოპია, რომლის დროსაც ხდება ანთებითი პროცესის ენდობრონქული გამოვლინებების (კატარალური, ჩირქოვანი, ატროფიული, ჰიპერტროფიული, ჰემორაგიული, ფიბროზულ-წყლულოვანი ენდობრონქიტი) და მისი გამოხატულების ვიზუალური შეფასება (არა მარტო სუბსეგმენტური ბრონქების დონეზე). ბრონქოსკოპია საშუალებას იძლევა ჩატარდეს ლორწოვანი გარსის ბიოფსია და ჰისტოლოგიურად დადგინდეს დაზიანების ხასიათი, ასევე გამოვლინდეს ტრაქეობრონქული ჰიპოტონური დისკინეზია და სტატიკური რეტრაქცია, რომლებმაც შესაძლოა გაართულონ ქრონიკული ბრონქიტი და მიზეზი გახდნენ ბრონქული ობსტრუქციისა. თუმცა ქრონიკული ბროქნიტის დროს ძირითადი დაზიანება ლოკალიზებულია შედარებით წვრილ ტოტებში, ამიტომ ქრონიკული ბრონქიტის დიაგნოსტიკაში იყენებენ ბრონქო – და რენტგენოგრაფიას.
ქრონიკული ბრონქიტის ადრეულ სტადიებზე ცვლილებები ბრონქოგრამაზე ავადმყოფთა უმრავლესობაში არ აღინიშნება. ხანგრძლივი მიმდინარეობისას ბრონქოგრამაზე შესაძლოა გამოვლინდეს საშუალო კალიბრის ბრონქების ჩაწყდომა და წვრილი განტოტებების შევსების არარსებობა, რაც ქმნის ,,მკვდარი ხის” სურათს. პერიფერიულ ნაწილებში შესაძლოა გამოვლინდეს ბრონქოექტაზები; რენტგენოგრამაზე შესაძლოა გამოვლინდს ფილტვის სურათის დეფორმაცია და გაძლიერება დიფუზური ბადისებრი პნევმოსკლეროზის ტიპით, ხშირად ფილტვების ემფიზემით.
დიაგნოზის, ადეკვატური თერაპიის, მისი ეფექტურობისა და პროგნოზის განსაზღვრის მნიშვნელოვანი კრიტერიუმებია ბრონქული გამავლობის დარღვევის სიმპტომები (ბრონქული ობსტრუქციის): 1. ქოშინი ფიზიკური დატვირთვის დროს და თბილი შენობიდან სიცივეში გასვლისას; 2. ნახველის გამოყოფა ხანგრძლივი მტანჯველი ხველის შემდეგ; 3. მსტვინავი ხიხინები ფორსირებული ამოსუნთქვის დროს; 4. ამოსუნთქვის ფაზის გაგრძელება; 5. ფუნქციური დოაგნოსტიკის მეთოდების მონაცემები. ვენტილაციის მაჩვენებლების და სუნთქვის მექანიკის მაჩვენებლების გაუმჯობესება ბრონქოლიზური პრეპარატების გამოყენებით მიუთითებს ბრონქოსპაზმზე და ბრონქული გამტარობის დარღვევების შექცევადობაზე.
დაავადების გვიან სტადიაზე უერთდება ვენტილაციურ-პერფუზიური თანაფარდობის დარღვევები, ფილტვების დიფუზური უნარის, სისხლის აიროვანი შემადგენლობის დარღვევები. ზოგჯერ წარმოიქმნება აუცილებლობა ქრონიკული ბრონქიტის დიფერენცირებისა ქრონიკული პნევმონიისაგან, ბრონქული ასთმისგან, ტუბერკულოზისა და ფილტვის კიბოსაგან. განსხვავებით ქრონიკული პნევმონიისაგან ქრონიკული ბრონქიტი წამოადგენს ყოველთვის დიფუზურ დაავადებას ბრონქული ობსტრუქციის თანდათანობითი გავრცელებით და ხშირად ემფიზემით, სუნთქვის უკმარისობითა და ფილტვისმიერი ჰიპერტენზიით – (ქრონიკული ფილტვისმიერი გული), რეტგენოლოგიური ცვლილებები ატარებენ ასევე დიფუზურ ხასიათს: პერიბრონქული სკლეროზი, ფილტვის ველების გამჭირვალობის მატება ემფიზემასთან დაკავშირებით, ფილტვის არტერიის ტოტების გაფართოება. ბრონქული ასთმისაგან ქრონიკული ბრონქიტი განსხვავდება მოხრჩობის შეტევების არარსებობით. დიფერენციალური დიაგნოზის გატარებისას ქრონიკულ ბრონქიტსა და ფილტვის ტუბერკულოზს შორის ითვალისწინებენ ტუბერკულოზური ინტოქსიკაციის ნიშნების არსებობას ან არარსებობას, ნახველში ტუბერკულოზის მიკობაქტერიის, რენტგენოლოგიური და ბრონქოსკოპური, ტუბერკულოზური სინჯების მონაცემებს.
ძალზედ მნიშვნელოვანია ფილტვის კიბო ადრეული გამოცნობა ქრონიკული ბრონქიტის ფონზე. ხველა, სისხლიანი ხველა, ტკივილი გულმკედში წარმოადგენენ ნიშნებს, რომლებიც გვაფიქრებინებენ სიმსივნის არსებობაზე და მოითხოვენ სწრაფ რენტგენოლოგიურ და ბრონქოლოგიურ გამოკვლევას; ამასთან, განსაკუთრებით ინფორმატულია ტომოგრაფია და ბრონქოგრაფია. აუცილებელია ნახველის ციტოლოგიური და ატიპიურ უჯრედებზე ბრონქების შემცველობის გამოკვლევა.
ბრონქიტი ქრონიკული – მკურნალობა, პროფილაქტიკა
ქრონიკული ბრონქიტის გამწვავების ფაზაში თერაპია მიმართული უნდა იყოს ბრონქებში ანთებითი პროცესის ლიკვიდაციისაკენ, დარღვეული ზოგადი და ადგილობრივი იმუნოლოგიური რეაქტიულობის აღდგენისაკენ. ავადმყოფებს უნიშნავენ ანტიბიოტიკებსა და სულფანილამიდებს კურსობით, რომელიც საკმარისია ინფექციის აქტიურობის დასათრგუნად. ანტიბაქტერიული თერაპიის ხანგრძლივობა ინდივიდუალურია. ანტიბიოტიკს შეარჩევენ ნახველის მიკროფლორის გათვალისწინებით; ინიშნება შიგნით მისღებად ან პარენტერალურად, ზოგჯერ ინტრაბროქიალურადაც. ნაჩვენებია ნივრისა და ხახვის ფიტონციდების ინჰალაციები.
ბრონქული გამტარობის აღდგენა ან გაუმჯობესება წარმოადგენს მნიშვნელოვან რგოლს ქრონიკული ბრონქიტის კომპლექსურ თერაპიაში, როგორც მისი გამწვავებისას, ასევე რემისიის დროს; იყენებენ ამოსახველებელ, მუკოლიზურ და ბრონქოსპაზმოლიტიკურ პრეპარატებს, სითხეებს დიდი რაოდენობით. ამოსახველებელი ეფექტი აქვს კალიუმის იოდიდს, თერმოფსის, ალთეს ფესვების, დედა-დედინაცვალის ნაყენს, ასევე ცისტეინის წარმოებულებსა და მუკოლიტიკებს.
ბრონქების სადრენაჟო ფუნქციის აღდგენას ხელს უწყობს აგრეთვე სამკურნალო ფიზკულტურა, გულმკერდის მასაჟი, ფიზიოთერაპია. ავადმყოფთა დიეტა უნდა იყოს მაღალკალორიული, ვიტამინიზირებული. ინიშნება ასკორბინის მჟავა დღიური დოზით 1 გ, ჯგუფის ვიტამინები, ნიკოტინის მჟავა. და სხვ.
ფილტვის დაავადებების და ფილტვ-გულის უკმარისობის გართულებების დროს გამოიყენება ოქსიგენოთერაპია, ფილტვების დამხმარე ხელოვნური ვენტილაცია. რეციდივის საწინააღმდეგო და შემანარჩუნებელი თერაპია იწყება გამწვავების ჩაცხრომის პერიოდში.
ლიტერატურა, წყაროები, გაფრთხილება
- გაფრთხილება
- დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით.
- დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.
.