პერიტონიტი – მუცლის სეროზული გარსის – პერიტონეუმის ანთება. განასხვავებენ სეროზულ, ფიბროზულ, ჩირქოვან, ჰემორაგიულ, ლპობით და განავლოვან პერიტონიტს. გამომწვევებიდან ყველაზე უფრო ხშირად ამოითესება მიკრობული ასოციაციები: სტაფილო-, სტრეპტოკოკები, ნაწლავის ჩხირი, პნევმო- და გონოკოკები და ანაერობების დიდი ჯგუფი. პერიტონიტის ძირითადი მიზეზებია: მწვავე დესტრუქციული აპენდიციტი, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის პენეტრირებადი წყლული, მწვავე დესტრუქციული ქოლეცისტიტი, კოლინჯის დივერტიკულიტი ან თეძოს ნაწლავის დივერტიკულიტი (მეკელის დივერტიკული), თეძოს ნაწლავის სიმსივნის პერფორაცია ან ბრმა ნაწლავის გასკდომა ნაწლავთა სიმსივნური გაუვალობის დროს, ღრუ ორგანოების ტრავმული დაზიანებები, მუცლის ღრუს დახურული ტრავმის დროს. იშვიათად პერიტონიტი ვითარდება ოპერაციული ჩარევების შემდეგ. კუჭის შიგთავსის, პანკრეასული ფერმენტების, ნაღვლის, სისხლის, შარდის მოხვედრისას მუცლის ღრუში ვითარდება ქიმიურ-ტოქსიკური პერიტონიტი.
პათფიზიოლოგია. პერიტონეუმზე ინფექცია და ტოქსინების მოქმედება იწვევს ჰიპერემიას, შეშუპებას, სითხის ტრანსუდაციას მუცლის ღრუში, პარიესულ და ვისცერულ პერიტონეუმზე ფიბროზული ნადების წარმოქმნითა და ანთებითი პროცესის შემოფარგვლით. ამგვარი შემოფარგვლის გარეშე ტოქსინები და მიკრობები ვრცელდებიან მთელს მუცლის ღრუში და იწვევენ დიფუზურ პერიტონიტს. შეხორცებების დროს ანთებითი პროცესი ვრცელდება მუცლის ღრუს გარკვეული მიდამოში, თუმცა ტოქსინების შეწოვა ხდება ლიმფური სისტემით; ნერვული დაბოლოებების გაღიზიანება იწვევს ნაწლავის პერისტალტიკის რეფლექტორულ დათრგუნვას, რომელიც პერიტონიტის პროგრესირების დროს შესაძლოა გადავიდეს სრულ დინამიკურ გაუვალობაში. ამასთან, ნაწლავში სითხის სეკრეცია გრძელდება, მაგრამ მისი რეზორბცია პრაქტიკულად აღარ ხდება, რაც იწვევს სითხის სეკვესტრაციას ნაწლავის სანათურში და კედელში. პერიტონიტი იწვევს ენდოკრინული ორგანოების სტიმულაციას: პერიტონიტის დაწყებიდან 2-3 დღის განმავლობაში ხდება თირკმელზედა ჯირკვლის ქერქის სტიმულაცია. ეპინეფრინები იწვევენ ვაზოკონსტრიქციას, ტაქიკარდიასა და სისხლძარღვთა განვლადობის გაძლიერებას. ალდოსტერონისა და ანტიდიურეზული ჰორმონის სეკრეცია განაპირობებს ჰიპოვოლემიის ზრდას, ნატრიუმისა და წყლის შეკავებას. ცირკულირებადი სისხლის მოცულობის შემცირება და ინფექცია წარმოადგენენ მიზეზებს შერეული (ჰიპოვოლემიური და სეპტიკური) შოკის განვითარებისა.
სიმპტომები, მიმდინარეობა. პერიტონიტის დიაგნოზი ეყრდნობა დაავადების კლინიკურ სურათს. გამოკვლევებმა და ინტენსიურმა კონსერვატიულმა მკურნალობამ არ უნდა შეაფერხოს დროული და ადეკვატური ქირურგიული მკურნალობა. საწყისი სიმპტომები შეესაბამება ძირითად დაავადებას, რომელიც იწვევს პერიტონიტის განვითარებას (მწვავე აპენდიციტი, მწვავე ქოლეცისტიტი, დივერტიკულიტი და სხვ.). ამ ფონზე აღინიშნება ტკივილის სინდრომის გაძლიერება; ტკივილი ძლიერდება და სწრაფად ვრცელდება მთელს მუცელზე. ენა საწყის სტადიებში ნადებითაა დაფარული, სველია; მუცელი დაჭიმული და მკვეთრად მტკივნეულია, პერიტონეუმის გაღიზიანების სიმპტომები დადებითია, პერკუტორული მტკივნეულობა მაქსიმალურია ინფექციის პირველადი კერის ზონაში. საჭიროა განისაზღვროს ღვიძლის მოყრუება – მისი არარსებობა – ნიშანია ღრუ ორგანოს პერფორაციისა. კლინიკური გამოვლინებები დამოკიდებულია პერიტონიტის სტადიაზე. გამოყოფენ რეფლექტორულ, ტოქსიკურ და ტერმინალურ სტადიებს. ტერმინალურ სტადიაში დიაგნოზის დადგენა რთული არ არის: აღინიშნება ჰიპოკრატეს სახე, მშრალი ნადებიანი ენა. მუცელი შებერილი, დაჭიმული და მტკივნეულია ყველა არეში, დადებითია პერიტონეუმის გაღიზიანების სიმპტომები, პერისტალტიკა არ არის. დამახასიათებელია ტაქიკარდია, არასტაბილური არტერიული წნევა, ოლიგურია. სისხლის ანალიზში ვლინდება მაღალი ლეიკოციტოზი, ფორულის მარცხნივ გადახრა. ბიოქიმიური გამოკვლევებით – ბილირუბინის, კრეატინინის, შარდოვანას მომატება (ღვიძლ-თირკმლის უკმარისობა). რენტგენოლოგიური ნიშნები: თავისუფალი აირი დიაფრაგმის გუმბათის ქვეშ (ღრუ ორგანოს პერფორაცია), აირი ორგანოებში, რომლებიც ანატომიურად არ შეიცავენ მას. სითხეთა დონეების არსებობა წვრილ და მსხვილ ნაწლავებში მოწმობენ პარალიზურ გაუვალობას. გულმკერდის რენტგენოლოგიური გამოკვლევით ვლინდება ატელექტაზური პნევმონიური კერები, ექსუდატი პლევრის ღრუში. რთულ შემთხვევებში მიმართავენ ლაპარასკოპიას. შემოფარგლული პეროტონიტის დიაგნოსტირებისათვის გამოიყენება ულტრაბგერითი გამოკვლევა. ოპერაციისშემდგომ პერიტონიტს გაჩნია გარკვეული თავისებურებები, რომლებიც განპირობებულია ოპერაციისშემდგომ პერიოდში ანალგეტიკებისა და ანტიბიოტიკების ფართო გამოყენებით. მიუხედავად ამისა, ოპერაციისშემდგომი პერიტონიტის დიაგნოსტირება, ავადყოფზე მუდმივი კონტროლის პირობებში, უმრავლეს შემთხვევაში დროულად ხერხდება. გამონაკლისს შეადგენენ მხოლოდ ავადმყოფები, რომლებიც იმყოფებიან ფილტვების ხელოვნურ ვენტილაციაზე. დიაგნოსტიკაში გარკვეული მნიშვნელობა აქვს ტკივილის სინდრომის ცვლილებას, მზარდ ტაქიკარდიას, არასტაბილურ არტერიულ წნევას, ნაწლავთა პარეზს, სისხლის ანალიზის ცვლილებებს. რენტგენოლოგიური გამოკვლევით ვლინდება ნაკერების არასრულყოფილება, რაც ხშირად იწვევს ოპერაციისშემდგომი პერიტონიტის განვითარებას.
მკურნალობა ოპერაციულია. დროის დაკარგვა ქმნის მძიმე გართულებების განვითარების გარკვეულ საშიშროებას. ოპერაცია ტარდება ინტუბაციური ნარკოზით; მიმართავენ ასევე ლაპარატომიას. ოპერაციის პრინციპებია: 1. ინფექციის პირველადი კერისა და მუცლის ღრუს სანაცია; 2. მუცლის ღრუს დრენირება; 3. ნაწლავთა პარალიზური გაუვალობის დროს აუცილებელია წვრილი ნაწლავის ნაზოინტენსტინური ინტუბაცია და ნაწლავის შიგთავსის ასპირაცია, რაც ხელს უწყობს აქტიური პერისტალტიკის აღდგენას.
პროგნოზი ყოველთვის სერიოზულია; ლეტალობა დამოკიდებულია პერიტონიტის მიზეზზე, ოპერაციული ჩარევის ვადებზე. სეპტიკური შოკის ფონზე ოპერაციის დროს ლეტალობა 80-90%-ია.
ლიტერატურა, წყაროები, გაფრთხილება
- გაფრთხილება
- დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით.
- დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.
.